چگونگی مقابله با اهمالکاری

همانطور که خاطرتان هست در مطالب گذشته به موضوع اهمالکاری به خصوص اهمالکاری تحصیلی و تاثیر آن بر پیشرفت تحصیلی پرداختیم، اکنون میخواهیم به راهکارهایی برای چگونگی مقابله با آن بپردازیم.

نتایج پژوهشها نشان داده است که درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی باعث کاهش اهمالکاری تحصیلی دانش آموزان شده است. همانطور که قبلا گفته شد از ویژگی های افراد اهمالکار این است که ترس از شکست دارند، از عزت نفس و خودکارآمدی پایین در رنج هستند و نسبت به آینده بدبین بوده و امیدوار نیستند.

در واقع ذهن آنها سرشار از افکار قضاوت کننده و منفی است که مانع از فعالیت سازنده آنها می شود و در نتیجه اهمالکاری را به دنبال دارد. این افکار که جنبه واکنشی، قضاوت گونه و خودانتقادی دارد باعث می شود که فرد انگیزه ای برای انجام دادن تکالیفش نداشته باشد، هر چند که می داند برای رسیدن به اهداف و موفقیت باید قدم بردارد.

در عوض ذهن آگاهی به معنی مشاهده غیرقضاوت گونه افکار، احساسات و هیجانات است.

ذهن آگاهی می تواند به طور عمیق مدیریتِ هیجان نسبت به احساسات و افکار را افزایش داده و در نهایت استرس را کاهش دهد.

از همین رو می تواند پیگیری برای انجام تکالیف را بالا و اهمالکاری را پایین بیاورد و در نتیجه سلامتی را بهبود بخشد.

هر چه میزان آگاهی و هشیاری فرد بیشتر باشد بهتر و زودتر می تواند موقعیت های گوناگون را ارزشیابی کند و عملکرد مناسبی را در پیش گیرد و کمتر احتمال دارد دچار اهمالکاری شود یعنی افرادی که افزایش حالت ذهن آگاهی را تجربه می نمایند، نسبت به آنهایی که ذهن آگاهی کمتری دارند، روی لحظه حال و محرک های درونی و بیرونی متمرکز می شوند بنابراین کمتر به اهمالکاری گرایش پیدا می کنند.

همچنین نتایج پژوهشها نشان داده که درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی باعث افزایش پیشرفت تحصیلی دانش آموزان شده است.

در راستای توضیح بیشتر در خصوص نتایج بدست آمده می توان گفت آموزش ذهن آگاهی به افراد می آموزد چگونه مهارت های عادتی را از حالت نیرومندی خارج و منابع پردازش اطلاعات را به طرف اهداف خنثی مانند تنفس یا حس لحظه متوجه کرده و شرایط را برای تغییر آماده نمایند.

باید گفت آموزش شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی از این نظر که توجه و آگاهی فرد را نسبت به احساسات فیزیکی و روانی بیشتر می کند و احساس اعتماد در زندگی، دلسوزی عمیق، احساس عشق عمیق به دیگران و پذیرش واقعی رخدادهای زندگی را به دنبال دارد؛ می تواند باعث شود که فرد توانایی خود را بشناسد؛ با استرس های زندگی مقابله نماید؛ از نظر شغلی موفق و سازنده است و می تواند به عنوان عضوی از جامعه با دیگران همکاری و مشارکت داشته باشد. زیرا یکی از جنبه های مهم درمان مبتنی بر ذهن آگاهی آن است که افراد می آموزند که توانایی آن را  دارند که با هیجانات و افکار منفی مقابله نموده و حوادث ذهنی را به صورت مثبت تجربه کنند.

بنابر این آموزش ذهن آگاهی می تواند با وجود چنین روش های مثبتی نقش مهمی در کاهش اهمالکاری تحصیلی و افزایش پیشرفت تحصیلی داشته باشد.

همچنین یکی از اثرات ذهن آگاهی «نفوذ یا رخنه» ذهن آگاهی نام دارد. یعنی افزایش آگاهی ذهن در فعالیت های روزانه زندگی است، به عبارت دیگر رشد و تداوم آگاهی در طول روز و افزایش خود به خودی تجربه آگاهی بدون اینکه از قبل قصد انجام آن را داشته باشیم.

در ذهن آگاهی فرد با پذیرش و آگاهی هر چه تمام تر از رویدادهای محیط پیرامون و اتفاقات روزمره، سعی در رفع مشکلات روزمره می نماید.

از سوی دیگر مطالعات انجام شده در دهه اخیر، نتایج فراوانی را در خصوص کارایی درمان های مبتنی بر ذهن آگاهی بر کاهش استرس، افسردگی، بهبود کارکردهای اجرایی شناختی مغز و حتی بیماری های جسمانی چون درد مزمن و سرطان فراهم گزارش کرده اند.

آموزش ذهن آگاهی به فرد کمک می کند تا الگوهای رفتار منفی و افکار اتوماتیک خود را تعدیل نموده و در نتیجه تغییرات مثبتی در شادکامی و بهزیستی خود ایجاد نماید که در نهایت با  جلوگیری از نشخوار فکری باعث گسترش افکار جدید می شود.

علاوه بر این ذهن آگاهی می تواند به طور مستقیم توسط روابط انسانی تشویق برانگیز، موجب افزایش فهم و درک بهترِ فرد نسبت به تجارب جاری خود همچنین گسترش خودکنترلی و رفتار های هدفمند وی گردد.

بدینگونه است که می توان گفت ذهن آگاهی، با توانایی سازش و عملکرد هیجانی، بهبود سلامت روان و پیشرفت تحصیلی مرتبط است.

با این روش مراجعان، آموزش می بینند تا چرخه نشخوار فکری را متوقف کرده و از افکار منفی خود فاصله بگیرند.

با آموزشِ فرد جهت انعطاف پذیری روی توجه، غنی سازی ذهنی، اصلاح باورهای مثبت و منفی غلط و نیز چالش با باورهای منفی مربوط به هیجانات، می توان زمینه کاهش اهمالکاری و افزایش پیشرفت تحصیلی در افراد را فراهم نمود.

بنابر این، نتیجه گرفته می شود که برنامه درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی با تحت تاثیر قرار دادن بسیاری از ابعاد که سبب اهمالکاری تحصیلی می شوند می تواند بر کاهش اهماکاری موثر بوده و باعث افزایش پیشرفت تحصیلی شود.

جالب توجه اینکه بعضی از پژوهشگران معتقدند اثربخشی درمان های مبتنی بر ذهن آگاهی به دلیل دخالت دادن باورهای معنوی یا مذهبیِ مراقبان در فرایند درمان است. ضمنا این دسته از پژوهشگران، فقط روش های روان درمانی را که با رویکرد مذهبی، دعا و آموزش مفاهیم معنوی یا مذهبی همراه میباشند را موثر می دانند.

و اما ذهن آگاهی و عملکرد مغز چگونه است؟

تغییرات مغز در ذهن آگاهی که به اصطلاح بازسازی مغز گفته می شود به صورت زیر می باشد:

جدیدترین پژوهش ها و نظریه های عصب شناختی نشان می دهند که ذهن آگاهی منظم و مستمر در واقع شکل جدیدی به مغز می دهد و باعث تغییر ساختار فیزیکی مغز در جهت عملکرد بهتر می شود و میل به شادکامی را در افراد افزایش می دهد.

این تصویر برای افرادی که مبتلا به اختلال نقص توجه/ بیش فعالی، افسردگی، اختلال دو قطبی، سوء مصرف مواد مخدر و سایر اختلالات مزمن هستند،بسیار برانگیزاننده ترغیب کننده است.

از آنجایی که باورهای فراشناختی سالها پیش از ورود به دانشگاه در فرد شکل می گیرد و همچنین با توجه به اینکه فراشناخت و مولفه های آن قابل آموزش است، بنابراین آموزش و پرورش می تواند برنامه گسترده ای در زمینه یادگیری باورهای فراشناختی مثبت و مناسب و پرهیز از باورهای فراشناختی منفی و زیانبار اجرا نماید و از این راه کارایی فعالیتهای آموزشی، علمی، اقتصادی و اجتماعی را در همه زمینه ها افزایش دهد.

بدین ترتیب به نظر می رسد آگاهی دادن به دانش آموزان، والدین آنها همچنین معلمان باید به عنوان یکی از اهداف اصلی مدارس در نظر گرفته شود. همانطور که می دانید معلمان و والدین آگاه با کمک دانش آموزان می توانند شرایط محیطی مناسب برای آموزش و یادگیری را فراهم نمایند.

در پایان قابل ذکر است که برای اجرای صحیح تمرین ذهن آگاهی، شما می توانید اولین جلسه را نزد مشاور خود و با راهنمایی های وی انجام دهید.

کلمات کلیدی: اهمالکاری تحصیلی، کارکرد مغز و پیشرفت تحصیلی.

در ادامه با موضوعات دیگر همراه ما باشید.

جمیله منصوری، دانشجوی دکترای رشته مشاوره.

 

برگرفته از کتاب: توجه آگاهی و پذیرش در زوج درمانی و خانواده درمانی، داین گیهارت، ترجمه نوشین امیری

و مقالات: رابطه تعلل ورزی(اهمالکاری) تحصیلی با باورهای فراشناختی،طاهره گلستانی و همکاران

رابطه تعلل ورزی آموزشی با اهداف پیشرفت. بهرام جوکار و همکاران.

تحلیل الگوی ساختاری رابطه بین سبک های مقابله و اهمالکاری تحصیلی در دانشجویان. فیروزه سپهریان و همکاران.

اثربخشی آموزش راهبردهای کاهش تعلل ورزی تحصیلی در تعلل ورزی تحصیلی دانش آموزان متوسطه شهر تبریز.  مهدی فتحی و همکاران.

و ….