تربیت جنسی کودک و نوجوان

دغدغه هایی که در تربیت جنسی برای والدین و همه افرادی که به نحوی درگیر تربیت کودک و نوجوان هستند ما را بر آن داشت تا در اینجا به راهنمایی در چگونگی بیان بایدها و نبایدهای آموزش مسایل جنسی در کودک و به ویژه نوجوان بپردازیم.

بر اساس نایج حاصل از پژوهشهای انجام شده سوء استفاده و بد رفتاری با کودکان اعم از جنسی، فیزیکی و عاطفی می تواند سبب ایجاد آسیب و مشکلات روحی و روانی جدی در آینده فرد شود.

کودکان  در مرحله ای از رشد خود نسبت به تغییرات فیزیکی که در بدن آنها ایجاد می شود همچنین تفاوت بین دوجنس کنجکاو می شوند و پرسشهایی در ذهن دارند که در صورت عدم دریافت پاسخ صحیح توسط والدین ممکن است پاسخ را از منابعی چون دوستان خود که اغلب هم ناصحیح هست دریافت نمایند که با عواقب ناگواری همراه خواهد بود، پس بیایید با هم بیاموزیم:

دوره نوجوانی برای هر فرد ارزشمند ترین دوره زندگیست. در این دوره تحولات و دگرگونی های جسمی، روانی و اجتماعی آغاز میشود. این دوره را دوره بحرانی یا بلوغ میگویند.

بلوغ یعنی انتقال از دوره کودکی به بزرگسالی و زمانی برای کسب قدرت باروری. در دوره نوجوانی یا بلوغ، کشش جنسی پیدا میشود و نوجوان به موضوعات جنسی حساس میگردد. در این هنگام، آگاهی و اطلاع مناسب از مسائل جنسی میتواند از خطرات زیادی که ممکن است برای نوجوان پیدا شود، پیشگیری کند؛ بنابراین لازم است به طریقی صحیح، نوجوانی را که در آستانه بلوغ میباشد، به تدریج در جریان تغییرات جسمی و اتفاقات درونی قرار داد و بعد از بلوغ هم آنها را هدایت و راهنمایی کرد.

راه های پیشگیری از خطرات اختمالی

بهترین راه برای پیشگیری از خطرات و جلوگیری از انحرافات جنسی و عواقبی احتمالی که ممکن است برای نوجوان پیش بیاید، آموزش جنسی و آگاهی دادن در خانواده و محیط های آموزشی است. هنگام بلوغ، نوجوان کنجکاو است که در مورد رشد جسمی بدن خود و اعضای تناسلی و مسائل جنسی که در او رخ میدهد، اطلاعات کسب کند و حتی دریابد آیا این وضع جسمی و جنسی او طبیعی است یا خیر!

زمانی که این اطلاعات از پدر و مادرها در اختیارش قرار نگیرد، او مجبور است از همکلاسی ها و همسالان خود اطلاعاتی کسب کند که اغلب هم غلط هستند.

البته آموزش این مسائل از سوی پدر و مادر در بلوغ نیازمند روابط عمیق دوستانه آنها با فرزند است تا بتوانند با نوجوان خود ساده و راحت صحبت کنند و اطلاعات صحیح و درستی را درباره مسائل جنسی به او بدهند. از همین رو نیاز است والدین نیز اطلاعات لازم را کسب کنند تا به درستی پاسخگوی سوالات فرزند خود باشند. والدین باید دغدعه های خاطر نوجوان را با برخورد صحیح و منطقی کاهش دهند تا او خود را با شرایط جدیدش تطبیق دهد.

نکاتی که والدین به آن توجه داشته باشند

والدین گرامی توجه داشته باشند که نوجوان سعی دارد تا آنجا که ممکن است با کنجکاوی تمام اطلاعات کسب کند؛ بنابراین والدین از شنیدن یا دیدن بعضی تغییرات در فرزند خود نباید نگران شوند و رفتار او را غیر اخلاقی تلقی کنند.

در دوره بلوغ کشش و هيحانات و علاقه به امور و اطلاعات جنسی طبیعی است و تا مرحله ازدواج و تشکیل خانواده ادامه پیدا می کند، از همین رو مسؤولیت آموزش مسائل جنسی به کودکان و نوجوانان که از موارد مهم تربیتی است، بر عهده والدین و اولیای مدرسه به ویژه مربیان تربیتی مجرب و آگاه  گذاشته شده، هر چند اغلب به فراموشی سپرده می شود و یا ارائه اطلاعات به گونه ای است  که تمام نیازهای نوجوان را در بر نمی گیرد و بیشتر باعث سردرگمی او می شود.

برای دختر و پسر نوجوان پرسش های زیادی در مورد تغییرات بدنی، کالبدشناسی و کارکرد بخش های گوناگون دستگاه تناسلی، عادت ماهيانه، باروری، مسائل جنسی و واکنش های عاطفی و روانی پیش می آید که بی پاسخ می ماند، به همین دلیل به کارگیری استراتژی و اصول موثر برای آموزش بهداشت به نوجوانان امری ضروری است.

متاسفانه در این خصوص عملکرد والدین بسیار ضعیف بوده  است زیرا آنها به بهانه شرم و حیا و یا غفلت از رشد فرزند در اثر مشغله زیاد، به نوعی مسؤولیت خود را فراموش کرده و یا به معلمین می سپارند، که آنها نیز فرصت کافی برای این مهم را ندارند.

به خاطر داشته باشیم که عدم توجه به نیازهای آموزشی دوران بلوغ، می تواند مانع از تربیت نوجوان به عنوان یک نيروي کارآمد، گردد.

در دوران بلوغ بعضی از نوجوانان با سوالات بی جواب روبه رو می شوند و نمی دانند که اغلب این اضطراب و ترديدهايشان عمومی است.

کار آموزش و تربیت از خانه شروع می شود و در مدرسه ادامه دارد.

بسیاری از والدین از صحبت با فرزند خود امتناع می کنند و نمی دانند چگونه این اطلاعات را در اختیار آنها قرار دهند.

والدین باید سعی کنند متناسب با سن و سطح درک و رشد نوجوان، با رعایت محتوای آموزشی، به سادگی سوالات جنسی نوجوان خود را پاسخ دهند.

محتوای آموزش جنسی می تواند شامل موضوعات پایه ای در مورد رشد بدن، تفاوتهای جسمانی، فیزیولوژی،  عملکرد بيوشيميايي مربوط به جنس، تغییرات روانشناختی و آثار این تغییرات بر رفتار باشد.

 از دیدگاه تربیتی میبایست از برنامه‌های آموزشی تحریک کننده پرهیز شود و برای آموزش مسائل جنسی الگویی چند بعدی شامل ابعاد زیست شناختی، روان شناختی، اطلاعاتی و فرهنگی در نظر گرفته شود.

     نکته قابل اهمیت این است که هر چه قدر تعاملات در خانواده سالم تر باشد و ارتباط والدين با نوجوان صميميانه و نزدیک تر، والدین بهتر می توانند در خانه این آموزشها را به نوجوان ارائه دهند، به علاوه، تعاملات دوستانه سبب می شود آموزشها موثرتر باشد.

بیایید با هم مطالبی را مرور کنیم:

تعریف بلوغ

با توجه به اهمیت موضوع نوجوان، بلوغ و لزوم آموزش جنسی برای نوجوان ابتدا به تعریف بلوغ بپردازیم.

بلوغ یعنی چه؟

به تعریف ساده،  بلوغ عبارتست از مرحله ای از رشد انسان و گذار از دوره ي کودکی و رسیدن به بزرگسالی.

فردی که دوران بلوغ را پشت سر می گذارد بالغ نامیده می شود که از نظر جنسی توانایی تولید مثل را دارد.

بلوغ اشاره به تغییرات جسمانی، روانی و اجتماعی دارد.

بلوغ جسمانی در دوران نوجوانی اتفاق می افتد و بلوغ روانی دیرتر و پس از بلوغ جسمانی روی می دهد،  در آخر بلوغ اجتماعی که مرحله ی تکاملی بلوغ انسان است و تعیین کننده ی شخصیت اجتماعی فرد می باشد.

شایان ذکر است که در هر یک از موارد بلوغ تغییراتی در انسان روی می دهد که در ادامه به شرح آن می پردازیم:

تغییرات فیزیکی ناشی از بلوغ

دو مرحله از زندگی انسان با رشد سریع و چشمگیر همراه است، که آن را از سایر مراحل متمایز می کند.

این دو مرحله عبارتند از مرحله جنینی و مرحله نوجوانی (بلوغ).

در مرحله جنيني، جنین از زمان تشکیل تخم تا تولد در مدت نه ماه، رشد و تکامل سریع و فوق العاده ای را دارد.

در مرحله نوجوانی(بلوغ) نیز مرحله ی تغییر و تحولات چشمگیر روی می دهد.

در نوجوانی(بلوغ) طی مدت کوتاهی کودک به قامت بزرگسال در می آید یعنی حدود 12 تا 13 سالگی.

در این سن تعادل جسمی به هم می خورد و تغییرات عمیقی در ارگانیزم ایجاد می شود.

 بدن نوجوان دستخوش جهش نموی و تغییرات وسیع جنسی می شود.

هنوز علت دقیق تغییرات زیست شناختی پدیده ی بلوغ، به درستی مشخص نیست.

نتایج پژوهش ها علت آن را متاثر از فعل و انفعالات پیچیده هورمونی، حساسیت بیشتر بدن نسبت به میزان برخی از هورمون ها و فعال تر شدن کارکردهای غدد بدن، میداند.

نقش هورمون ها در بلوغ:

در بدن ما دو دسته غدد (درون ریز و برون ریز) وجود دارد، این غدد موادی ترشح می کنند که هورمون نام دارد و نقش مهمی در شکل دادن اندامهای مختلف بدن و تنظیم کارکرد های مختلف آنها دارد.

غدد درون ریز هورمون خود را مستقیما به داخل خون می ریزند.

از غدد مهم درون ریز غده هیپوفیز است، هیپوفیز هورمون رشد ترشح می کند که رشد سلولهای بدن را سرعت می دهد.

اگر این هورمون کم تر از مقدار طبیعی ترشح شود، قد فرد کوتاه  ودر حد 130 سانتی متر باقی می ماند.

یکی دیگر از این غدد، غده تیروئید است که نقش عمده در رشد بدن و دستگاه عصبی دارد. فعالیت ضعیف این غده در کودکی سبب عقب ماندگی ذهنی می شود.

در دوره نوجوانی هورمون های تستوسترون و استروژن نقش بسیار مهمی را ایفا می کنند.

هورمون تستوسترون همراه با آندروژن(هورمون مردانه)در بیضه ها توليد می شود و در شروع جهش نموی و رشد اندامهای جنسی نقش مهمی را بر عهده دارد.

این هورمون در انگیزش جنسی بزرگسالی نیز موثر است.

در دختران غده فوق کلیه با ترشح هورمونی شبیه آندروژن سبب جهش نموی و رشد موهای بدن می گردد.

تخمدانها نیز با ترشح استروژن و پروژسترون نقش مهمی در رشد  اندامهای جنسی زنانه و چرخه عادت ماهانه دارد.

جالب است بدانیم که پیش از بلوغ نیز هورمونهای جنسی به میزان کم و بیش یکسانی در بدن هر دو جنس وجود دارد اما با شروع دوره نوجوانی میزان ترشح هورمونها بر حسب جنسیت فرد تغییر می کند.

 

تغییر فعالیت ها و میل جنسی در نوجوان

در میان تغییراتی که به دنبال بلوغ ایجاد می شود، آشکارترین آن تغییرات ایجاد شده در اعضای تناسلی و میل جنسی است.

از همین رو نوجوان نیازمند سازگاری با این تغییرات پدید آمده در بدن و ایجاد تصویری جدید از خود در ذهنش می باشد و باید هماهنگی لازم بین نقش های فعالیت جنسی در ذهن خود ایجاد نماید.

در اغلب جوامع تلاش می شود برای فعالیت جنسی نوجوانان در دوران پیش از ازدواج محدودیت در نظر گرفته شود، این محدودیت به ارزش های مذهبی و فرهنگی بستگی دارد و البته که انتقال این ارزش ها به نوجوانان، نیازمند درک صحیح از فیزیولوژی بلوغ و برقراری ارتباط مناسب و ایجاد حس اعتماد در آنهاست.

نشانه ها و ویژگی های اولیه و ثانویه جنسی

نشانه ها و تظاهرات بدنی نوجوان را میتوان در دو زمینه نسبتا جداگانه مشخص نمود که اصطلاحا آنها را خصوصیات یا ویژگیهای اولیه و ثانویه جنسی می نامند.

این نشانه ها بیانگر شروع حیات جنسی در فرد است و آگاهی یافتن از آنها برای نوجوان و اطرافیان وی ضرورت دارد، زیرا منجر به درک و ارزیابی صحیح او از مسائل می شود.

خصوصیات اولیه جنسي از دوران کودکی آشکار است و همان بیداری غریزه جنسی است، این دوره با تشدید فعالیت اعضای تناسلی و افزایش حجم آنها همراه است، این دوره در دختران به صورت اولین قاعدگی و در حدود 13 سالگی است که احتمالا با احساس درد، ناراحتی و حالت تهوع همراه است و در پسران به صورت احتلام شبانه بروز پیدا می کند.

 در این رابطه نکته مهم و قابل توجه برای والدین این است که این مساله، نوجوانان بی اطلاع را به شدت نگران و وحشت زده می کند، به گونه ای که سعی می کنند آن را از والدین خود مخفی نگه دارند و در بیشتر مواقع با احساس گناه، شرم و خجالت با نوعی نگرانی همراه است.

و اما خصوصیات ثانویه جنسی عبارتند از اینکه نوجوان از نظر جنسی به مرحله آمادگی و ایفای نقش رسیده است.

این خصوصیات شامل علائم ظاهری از قبیل رویش موهای زهاری، موهای زیر  بغل، جوش های صورت…. و مثلا در پسران بم شدن صدا و بزرگ شدن بینی است.

         و اما آنچه که لازمست ما به عنوان والدین و یا مربیان تربیتی مدارس در مورد پيدایش بلوغ و چگونگی گذر صحیح از آن (در هر دو جنس دختر و پسر)، با آموزش های جنسی ویژه در این دوره بدانیم ….

در ادامه با ما همراه باشید.

پیشگیری از آسیب در نوجوانان از طریق آموزش مهارتهای زندگی

مهارت زندگی یعنی توانایی های روانی و اجتماعی برای کسب رفتار انطباقی و موثر تا افراد بتوانند بهتر و کارآمدتر با چالش های روزمره زندگی مقابله کنند.

امروزه تغییرات فرهنگی عمیق و گسترده ای در زندگی ما رخ داده، اما بسیاری از افراد در رویارویی با مسایل زندگی توانایی های لازم و اساسی را ندارند و از همین رو به هنگام مواجهه با مسائل و مشکلات روزمره آسیب می بینند.

بنا به پژوهش های فراوان در خصوص بزهکاری کودکان و نوجوانان و نتایج به دست آمده از آن پژوهش ها، مشخص گردید ده مهارت ویژه و اساسی وجود دارد که با کسب آنها، کودک و نوجوان می تواند از  کیفیت زندگی بالاتری برخوردار شود یعنی در رویارویی با مسایل و چالش های زندگی روزمره، مؤثرتر عمل نماید.

این مهارتها عبارتند از خودآگاهی، قدرت حل مسأله، تصمیم گیری، مقابله با استرس و هیجانات، تفکر خلاق، تفکر نقادانه، ارتباط موثر و روابط بین فردی،

شناخت احساسات و همدلی است.

در این راستا توصیه های لازم به والدین عزیز ارائه میشود:?

دکتر زیتب عباسی و دکتر جمیله منصوری

این موضوع ادامه دارد با ما همراه باشید